चितवनका थारू समुदायले यमोसा अर्थात् (पितृ औँसी) मनाउँदै

रत्ननगर । चितवनका थारू समुदायले आज (बुधवार) दोस्रो ठूलो पर्व यमोसा अर्थात् (पितृ औँसी) मनाउँदैछन् । दिवंगत भएका आफन्तहरूको सम्झनामा मनाइने यो पर्वको छुट्टै महत्व छ । यमोसा पर्वमा थारु समुदायका सम्पूर्ण व्यक्तिहरुले पितृलाई तर्पण गर्ने गर्दछन् । मंगलवार व्यक्तिगत वा सामूहिकरुपमा खोलानाला, नदीनाला, ताल, पोखरी आदिमा घौका, जाल, डेली, कोइनी, ढडिया आदि सरसामान लिई माछा मारेका थिए । आज (बुधवार) यमोसाको दिन बिहानै पुरुषहरू आफूले देखेका दाभी (सिरु) काटेर ल्याउँछन् । त्यसलाई केलाएर करिब एक हात लामो कुचो बनाइ धोइपखाली घर अगाडि गाईको गोबरले पोतेको ठाउँमा पिर्का वा कुर्सीमा सो सिरुको मुठा राखी पितृ स्थापना गरिन्छ । त्यसलाई थारु भाषमा ‘पहुनी बेठोइ’ भनिन्छ । पहुनीलाई विभिन्न थरिका फूलहरुले सिंगारिन्छ । घाम नलागोस् भनी छाता ओढाइन्छ । पहुनीको अगाडि ल्वाङ, सुकमेल, पान, सुपारी, सुर्ती, चुरोट, रक्सी र पानी राखेर यो पर्व मनाइन्छ । यो पर्व बिहीवार बिहान समापन हुन्छ ।

यमोसा (पितृ औँसी) को संक्षिप्त जानकारी :
थारू जाति संस्कृति सम्पदा भरिपूर्ण भएको समुदाय हो । थारू जातीले वर्षभरिमा दर्जनौँ पर्वहरु मनाउँछन् । प्रत्येक पर्वको छुट्टै पहिचान, चिनारी अनि महत्त्व छ । यी पर्वहरुमध्ये यमोसा (पितृ औँसी) पर्व पनि एउटा ठूलो पर्व हो । यो पर्व चितवन तथा नवलपरासीका थारू समुदायले मात्रै मनाउने गर्दछन् । अन्य जिल्लाका थारू समुदायले भने यो पर्व मनाउदैनन् । वर्षभरिमा मृत्यु भएको हजुरबुबा, हजुरआमा, आमा, बुबा सम्झिने गर्दछन् अनि त्यही दिन औँसी पनि परेको हुनाले यो पर्वलाई पितृ औँसी पनि भन्ने गरिन्छ । यो पर्व दसैँको घटस्थापनाको ठीक अगाडिको दिनमा पर्ने गर्दछ ।

यमोसा पर्व दुई दिन धुमधामले मनाउने गरिन्छ । यमोसाको अगाडिको दिनमा माछा मार्ने गरिन्छ । त्यो दिनमा एक्लै अथवा समूहमा मिलेर ताल पोखरी नदीहरुमा घौँका, जाल, कोईनी, ढडिया, डेली सामानहरु लिएर माछा मर्न जाने चलन छ । अर्को दिन अर्थात भोलि (आइतबार) यम्वासाक दिनमा बिहानै पुरुषहरू आफूले देखेको सिरुको घाँस काटेर ल्याउने गर्दछन् । सिरुको घाँस राम्रोसँग निफनेर एक हात जति लामो कुचोको मुठा बनाएर बाँध्ने गर्दछन् । घरको अगाडि आँगनमा पिर्कामा राखेर बसाउने कुचोको मुठोलाई पहुनी बसालेको भनिन्छ । पहुनीलाई घेरै किसिमको फुलमाला हालेर सजाइदिने गरिन्छ । पाहुनीलाई घाँम नलागोस भनेर छाँता ओढाउने पनि गरिन्छ । पाहुनीको अगाडि सुकमेल, सुपारी, रक्सी, चुरोट, सुर्ती राखिदिने गरिन्छ । त्यो दिन बिहानै साना बच्चा बच्चीदेखि लिएर बूढाबूढीसम्मका सबैले पहिल्यै मृत्यु भइसकेका हजुरबुबा, हजुरआमा, बुबा, आमाहरुलाई सम्झेर कुश पानी चढाई सम्झी पानीले नुहाइदिने गरिन्छ । नुहाइसकेपछि सफा लुगा लगाएर पाहुनीको अगाडि बसेर घरका सम्पूर्ण परिवार मिलेर अलिअलि पानी अनि रक्सीको थोपा चढाउने गरिन्छ । त्यसछि मात्रैे भात अनि अरु खानेकुरा खान मिल्छ ।

पहिला सुरुमा आफ्नो छोरीज्वाइँ अनि अन्य पाहुनालाई बोलाएर आदर सम्मानका साथ चौरासी व्यञ्जन खुवाउने गरिन्छ । यस्लाई पितरी बसालेको भनिन्छ घरमा आएका पाहुनाहरुलाई खाना खुवाएर मात्रै आफू अनि घरका अन्य सदस्यहरू खाना खान बस्ने गर्छन् । अनि केटीहरूले पाहुनाहरूलाई कपालमा तेल लगाएर काङ्गीयोले कपाल कोरिदिने गर्दछन् । त्यसपछि उल्टो नाङ्लोमा पानी हालेर पाहुनाहरुलाई पानी छर्किने गरिन्छ । यस्लाई पित पितराइन लखेटेको भनिन्छ । त्यो घरमा जोसुकै आएपनि त्यो दिनमा पाहुना आएको भन्ने मानिन्छ ।

अनि पाहुनालाई केही खानेकुरा जस्तै रक्सी, जाँड, मासु भात, खुवाएर आदर सम्मानका साथ मात्रै बिदा गर्ने गरिन्छ । यमोसाको दिनमा पाहुनाहरुलाई पितृगणको रुपमा हेर्ने चलन छ । यस्तै खानपिन दिनभरि चलिरहन्छ । यता गाउँका सम्पूर्ण मानिसहरु एकैठाउँमा भेला भई पिङ खेली रमाइलो गर्ने गरिन्छ । पहिलेपहिले एउटै ठूलो रुखमा पाँच÷छ ओटा पिङ हाली खेल्ने गरिन्थ्यो । अनि केटाहरु साँझपख गाउँको चोकमा गई सिरु घाँसले बाटेको डोरी म्वाढ्हा गाड्छन अनि बलियाबलिया मानिसहरुले त्यस्लाई उखाल्न कोसिस गर्ने गर्दछन् । साँझ पख स–साना केटाकेटीहरु समूहमा मिलेर सबैको घरघरमा गई यमोसा खाने चलन छ । प्रत्यको घरमा धेरै किसिमका परम्परागत गीतहरु गाएर यमोसा खाने गर्दछन् । उनीहरूले गाउने थारु गीतहरुका केही अंश यसप्रकारका छन् :

तर अब ती गीतहरु, ती म्वाढ्हा र पिङहरु, पितरी र पिलपित्रायनहरु, ती पाहुना पहुनी र हरुसबै सबै लोप हुँदै गईरहेको थारु कल्याणकारिणी चितवनका सभापति ललित कुमार चौधरीले बताए । पछिल्लो समयमा यस्ता परम्परागत गीतहरु हराउदै गएको हुनाले आगामी दिनहरुमा यसको संरक्षण गर्न आवश्यक देखिएको उनको भनाइ छ ।

हाम्रो देशको सन्दर्भमा सर्वस्वीकार्य र सर्वमान्य तथ्य कुरा के हो भने नेपाल एक बहुधार्मिक, बहुभाषिक, बहुजातीय तथा बहुसांस्कृतिक मुलुक हो । दर्जनभन्दा बढी धर्म, सयभन्दा बढी भाषाभाषी र जातजाति तथा त्यसभन्दा पनि कैयौं बढी रितिरिवाज, परम्परा, चालचलन, संस्कार तथा संस्कृतिहरु नेपालको गौरव र गरिमामय चिनारी हुन् । जातीय विविधता तथा सांस्कृतिक विविधता हामी सम्पूर्ण नेपाल र नेपालीको राष्ट्रिय पहिचान हो । त्यसकारण सबै किसिमका संस्कृतिहरु समान रुपमा हुर्कने र मौलाउने वातावरण देशमा हुन सकेको खण्डमा सयौं थुँगा फूलका हामी एउटै माला नेपाली राष्ट्रगानको औचित्य हुनसक्छ । त्यसैले हाम्रा सबै किसिमका संस्कृतिहरुलाई एउटै प्लेटमा सजाएर सलाद संस्कृति को रुपमा विकास गर्नुपर्छ ।