जमराको जुस बेचेर फेरिएको जीवन

–सृजना अर्याल–

काठमाडौं । बिहानकोे झिस्मिसे । धर्तीमा मान्छे छुट्टयाउने उज्यालो आइसकेको छैन । एक महिला बानेश्वरको छक्कुबक्कु मन्दिर तर्फ मोडिइन् । उनको हातमा एउटा पोको थियो ।

उनी अगाडी बढिन् । मन्दिर छेउ पुगिन् । अनि आफ्नो पोको खोलिन् । पोकोभित्र टन्नै जमरा रहेछ । बैशाखमास, न त दशैं लागेको छ न कुनै विशेष पर्व । मन्दिर छेउ पुगे पनि उनले जमराको पोको खोलेर मन्दिरतर्फ भने गइनन् ।

उनले जमराको पोको खोलेर त्यसलाई पेलेर जुस पो निकाल्ने तयारी गरिन् । उनी वरपर झुम्मिए, बिहान ट्रयाक र सुटमा ‘मर्निङ वाक’ मा निस्किएका केही मानिसहरू ।

जमराको जुस पेल्ने महिला अर्थात निर्मला शर्मा । उनी ३७ वर्षअघि सिन्धुपाल्चोकको भोटेचौरमा जन्मिएकी हुन् । कर्मले आज जमरा बेच्न आइपुगिन् । आज यही पेशा नै उनको जीवन धान्ने मुख्य आधार हो ।

तिनै निर्मलासँग आफ्नैबाट हिंसा भोगेर संघर्षका पर्खाल भत्काएको लामो कहानी छ । उनलाई लाग्छ, संघर्ष आफ्नो जीवनको पर्यावाची हो ।

उनले ५ कक्षा मात्रै पढेकी छन् । आमा देवकी बस्ताकोटीका अनुसार पाँच कक्षामाथि पढ्ने विद्यालय घरभन्दा निकै टाढा थियो । त्यसैले छोरी भएकोले उनलाई टाढा पठाउन सकिएन । ‘त्यसबेला हामीलाई गाईवस्तु, मेलापात नै प्यारो थियो’ उनले थपिन् ।

२०५४ सालमा सिन्धुपाल्चोककै भोटेचौरमा उनको विवाह भयो । त्यतिबेला निर्मला भर्खरै १६ टेकेकी थिईन् । विवाह पछि बर्सेनी २ सन्तान जन्मिए । तर २०५९ सालअघि भने उनको वैवाहिक यात्रा अघि बढेन । श्रीमानको अपहेलनाले उनी घरमा बस्नै सकिनन् ।

लगातारको हिंसा सहनुभन्दा दुई सन्तानको जिम्मेवारी एक्लै काँधमा बोक्न तयार भइन् । ‘श्रीमानले वेवास्ता गरे पनि एक्लो ज्यान त जसरी नी पाल्थें’ उनले भनिन्, ‘बालबच्चा पनि साथमा छन् । के गरेर खुवाउने, पाल्ने पढाउने नानाथरिका चिन्ताले मन रुन्थ्यो ।’

उनले हिक्मत हारिनन् । संघर्ष गर्दै अघि बढिन् । काठमाडौं ठूलो सहर हो । यहाँ पसिना बगाउने ठाउँ थुप्रै हुन्छन् । श्रम गरेको ज्यालाले बच्चा पाल्न सक्छु भन्ने आँटिन् । अनि कलिला २ सन्तान च्यापेर काठमाडौं भित्रिइन् ।

काठमाडौंमा उनको हातले बेल्चा समात्यो । सजिलै काठमाडौमा पाउने काम ज्यामी नै थियो । त्यही गर्न थालिन् । ज्यामी काम गर्दा प्लम्बरको काम पनि सिकिन् । उनकी छोरी स्कुल जाने बेलाको भइसकेकी थिइन् । उनी काठमाडौ जोरपाटीमा भाडामा कोठा लिएर बसिन् ।

उनलाई आफूले पढ्न नपाएको रहर छोराछोरीबाट पुरा गर्छु भन्ने थियो । त्यसैले दुःख गर्दै दुवै सन्तानलाई बोर्डिङ स्कूलमा पढाईन् । उनको आम्दानीले बोर्डिङको शुल्क तिर्न पुग्दैनथ्यो । कहिले शुल्क तिर्थिन् । कहिले अनुनय गरेर शुल्क मिनाहा गर्न भन्थिन् ।

उता प्लम्बरको काममा एक्लो महिला भन्ने थाहा भएपछि ठेकेदारले कुदृृष्टीले हेर्न थाले । ठेकेदारसँग जुध्न साध्य थिएन । बरु उनले त्यो काम छोडिन् ।

ठेला किनेर मकै पोल्न शुरु गरिन् । मकै पोलेर जीवन निर्वाह गर्न गाह्रो भयो । त्यसपछि उनले मुलपानी डाँडामा बालुवा बोक्न थालिन् । ६ वर्ष जति बालुवा बोक्ने काम गरिन् । आम्दानी पनि राम्रै थियो ।

तर स्थानीय क्लबका युवाहरूले बालुवा बाेक्न रोक लगाए । त्यसपछि गार्मेन्टको लिलामी कपडा बेच्न थालिन् । त्यो व्यवसायबाट कमाई राम्रो भएन ।

अनि घ्यूकुमारीको जुस बेच्न थालेकी थिईन् । एक वर्षअघि निर्मलालाई पाठेघरको समस्या भयो । धेरै अस्पतालमा उपचारको लागि धाइन् । तर ठिक भएन । कसैले जमराको जुस खाए ठिक हुन्छ भने । उनले टेष्ट गरिन् । नभन्दै जमराको जुसले बिरामी सञ्चो बनायो ।

निर्मलाले आफूलाई ठिक बनाएको जमराको जुस बेच्ने काम आफ्नो पेशा बनाएकी छिन् । उनका अनुसार जमरा उत्पादनका लागि १८ आना जग्गासमेत भाडामा लिएकी छिन् ।

५ आना जतिमा त जमरा खेती शुरु नै गरिसकिन् । यो वर्ष भित्र बाँकी १३ आनामा पनि जमरा उत्पादन गर्ने योजना छ उनको । जमरा खेती र उत्पादनको लागि २ महिलालाई रोजगारी पनि दिएकी छिन् ।

झापाकी दीपा निरौला श्रीमानले साथ छोडेपछि ५ वर्ष अघि काठमाडौं आइन् । १७ वर्ष कै उमरेरमा विवाह गरेकी ३५ वर्षे दीपाका दुई छोरी छन् ।

२ छोरी भएपछि श्रीमानले हेला गर्न थाले । केही वर्षसम्म त उनले श्रीमानको साथ र माया पर्खेर बसिन् । तर श्रीमानले वास्ता गरेनन् । न त माया नै फर्कियो ।

त्यसपछि भने गुजाराको आधार खोज्दै काठमाडौं आइन् । २ नानी च्यापेर काठमाडाै‌ आउँदा उनको साथमा सात हजार रुपैयाँ थियो । उनले भनिन्, ‘काठमाडौ आइपुग्दा त सात हजारबाट घटेर २ हजार मात्र बाँकी थियो ।’

काठमाडौंमा काम खोज्न थालिन् । त्यही बेलामा उनले निर्मलालाई भेटिन् । आफ्नो जस्तै पीडा र संघर्षका कहानी सुनेपछि निर्मलाले दिपालाई पनि जमराको जुस बिक्री गर्न हौस्याइन् । अहिले निर्मलासँगै दीपा पनि जमराको जुस बेच्छिन् ।

अञ्जु धिमाल पनि जमराको जुस बेच्न थालेकी छिन् । उनको पनि कथा निर्मला र दीपाको भन्दा बेग्लै छैन । श्रीमानकै अवहेलनाबाट गुज्रिएकी महिला हुन् उनी पनि ।

अञ्जु स्नातक पढ्दैछिन् । उनकोे डेढ वर्षको छोरा छ । ३ वर्ष अघि उनको रौतहटमा विवाह भयो । तर गर्भवती भयपछि परिवारले वेवास्ता गर्न थाले ।

कुटपिट गर्ने, खान लाउन नदिने गरे । श्रीमानसहित सिंगै परिवारको अवहेलनापछि घरमा बस्न सकिनन् । परिवारले वास्ता नगरेपछि उनी माइतीमै बस्दै आएकी थिईन् । तर उनको आम्दानीको बाटो थिएन । उनले पनि निर्मला र दीपालाई भेटेपछि कमाउने बाटो रोज्ने आधार पाईन् ।

उनले जमरा बेच्न थालेको ४ महिना भयो । कमाई पनि राम्रै भएको छ । अब त एक्लै छोरा पाल्न सक्छु भन्ने साहस बढेको उनले बताईन् ।

राम्रो आम्दानी

जमरा व्यवसायमा लागेपछि निर्मलाको आम्दानी बढेको छ । अहिले मासिक खर्च कटाएर ५० हजार रुपैयाँसम्म कमाई हुन्छ । यही आम्दानीले कान्छी छोरीले देखेको डाक्टर बन्ने सपना पूरा हुन्छ भन्ने हिम्मत जुटेको छ उनमा ।

‘अब त छोरीलाई डाक्टर पढाउन सक्छु’ निर्मलाले भनिन् । सानोमा छोरीले डाक्टर बन्ने हो भन्दा निकै मन कुँडिन्थ्यो उनको । तर निरन्तरको संघर्षले सपना पुरा हुन्छ भन्ने लागेको छ । उनले भनिन्, ‘अहिले छोरी दाँतको डाक्टर बन्न डेन्टल पढ्दैछिन् ।’

दीपाको पनि ठूली छोरी पुजाले भर्खर एसइइ (ए) श्रेणीमा पास गरिन् । सानी छोरी लीजा ७ कक्षा पढ्दैछिन् । कहिले ठेलामा फलफूल त कहिले होटल व्यवसाय गरेकी दिपालाई पनि जमरा बिक्रीले बाँकी जीवन चलाउन सहज हुन्छ भन्ने लागेको छ ।

‘सानो होटल चलाउन थालेकी थिएँ । खान र कोठा भाडा तिर्नै ठिक्क हुन्थ्यो ।’ उनले भनिन्, ‘ठूली छोरी कक्षा १० सम्म त जेनतेन धानें । तर ११ देखि के गरि पढाउने भन्ने लाग्थ्यो । अब चाहिँ पढाउन सक्छु भन्ने लागेको छ ।’

अहिले दीपाको मासिक कमाई २५ देखि ३० हजार रुपैयाँसम्म हुन्छ । उनले ठूली छोरीलाई होटल म्यानेजमेन्ट पठाउने भएकी छिन् । उनी आम्दानीले छोरी पढाउन सक्छु भन्नेमा ढुक्क छिन् ।  उनी भन्छिन् ‘हुन त पहिलादेखि नै चलाएको होटल व्यवसाय छोडेको छैन, तर कमाई जमराको जुसबाट नै राम्रो छ ।’

निर्मलाले जमराको जुसमात्रै बेच्नेले पनि २५ हजार त महिनाको सजिलै कमाउन सक्ने बताइन् । निर्मलाले जस्तै उत्पादन नै गर्न सक्ने हो भने त लागत सबै कटाएर ४५ देखि ५० हजार बचाउन सकेको बताइन् । अञ्जुले पनि बिहान जमराको जुस बेच्दा मात्रै दीपाको जस्तै २५ देखि ३० हजार रुपैयाँसम्म कमाउँछिन् ।

यसरी उत्पादन हुन्छ जमरा

जमरा उत्पादनका लागि मेहनत पनि अति नै चाहिन्छ । उनीहरूले गहुँ र जौको जमरा जुस बेच्ने गर्छन् । त्यो उत्पादन लागि गहुँ, जौ एकदिन भिजाएर बलौटे माटोमा छर्नुपर्छ । छरेको ७ देखि १३ दिनभित्र जमरा काटिसक्नु पर्दछ ।

किन उपयोगी छ जमराको जुस

आयुर्वेदाचार्य राधाकृष्ण ढुंगानाले जमराको रसको आयुर्वेदमा ठूलो महत्व रहेको बताए । उनका अनुसार जमराको जुसमा असाध्यै रोग निको बनाउने क्षमता हुन्छ ।

बिरामीको अवस्था हेरेर खाली पेटमा १ मुठी जमराको जुस पिउँदा स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्ने ढुंगानाले बताए । उनका अनुसार २५ दिनसम्म नियमित सेवन गरेपछि हप्ता दिनमा एकपटक जुस पिउन सकिन्छ ।

उनका अनुसार जमरामा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताको साथै रगत शुद्ध गर्ने अत्याधिक गुण हुन्छ । उनी भन्छन्, ‘जमराको जुस पिउनुस्, निरोगी बन्नुस् ।’