तिथि श्राद्ध नगरेको घरमा सोह्र श्राद्ध गर्न मिल्छ कि मिल्दैन ?

काठमाडौं । श्राद्ध हिन्दू धर्ममा एक महत्वपूर्ण धार्मिक कर्मकाण्ड हो, जसलाई पितृहरुको आत्माको शान्तिका लागि गरिन्छ। यो कर्म पितृ ऋणबाट मुक्ति पाउन र आफ्नो पितृहरुलाई सम्मान गर्न गरिन्छ। श्राद्धलाई विशेष गरी दुई प्रमुख श्रेणीमा बाँडिएको छ: तिथि श्राद्ध र सोह्र श्राद्ध।

तिथि श्राद्ध भनेको के हो?
तिथि श्राद्ध विशेष गरी दिवंगत पितृको मृत्युतिथिमा गरिने श्राद्ध हो। मृत्युपछि प्रत्येक वर्ष दिवंगत आत्माको सम्मानमा मृत्युतिथिमा गरिने यो कर्मकाण्डले पितृहरुको आत्मालाई शान्ति र मोक्ष प्रदान गर्छ भन्ने धार्मिक विश्वास छ। यो श्राद्ध गर्दा विशेष नियम र विधिहरूको पालना गरिन्छ, जसमा ब्राह्मण भोजन, तर्पण, हवन आदि समावेश हुन्छन्। यस प्रकारको श्राद्धलाई प्रत्येक वर्ष गरिनु अनिवार्य मानिन्छ, तर विविध कारणले गर्दा तिथि श्राद्ध गर्न नपाउने अवस्था आउन सक्छ।

सोह्र श्राद्ध भनेको के हो?
सोह्र श्राद्ध भनेको पितृपक्षमा गरिने श्राद्ध हो। पितृपक्षलाई महालय पनि भनिन्छ, जसमा प्रत्येक वर्ष भाद्रपद शुक्ल पूर्णिमा देखि आश्विन कृष्ण औंसीसम्मको १६ दिनको अवधिमा पितृहरूको श्राद्ध गरिन्छ। यसलाई तिथि श्राद्ध नगरेको वा गर्न नसकेको अवस्थामा विशेष अवसरका रूपमा लिइन्छ। हिन्दू धर्मशास्त्र अनुसार, पितृपक्षको समयमा पितृहरु पृथ्वीमा आउने विश्वास गरिन्छ, र यो समयमा गरिने सोह्र श्राद्धले तिनीहरूको आत्मालाई सन्तुष्टि प्रदान गर्दछ।

तिथि श्राद्ध नगरेको अवस्थामा सोह्र श्राद्धको महत्व
धार्मिक मान्यता अनुसार, यदि कुनै घरमा पितृको तिथि श्राद्ध गरिन सकेको छैन भने पनि पितृपक्षमा गरिने सोह्र श्राद्धले पितृहरुको आत्माले शान्ति पाउँछ। धेरै कारणले गर्दा तिथि श्राद्ध नगर्न सकिने परिस्थिति आउन सक्छ, जस्तै समय अभाव, परिवारको अनुपस्थिती, अथवा अन्य कारण। यस्तो अवस्थामा, पितृपक्षमा विधिपूर्वक गरिने सोह्र श्राद्धले तिथि श्राद्ध नगरेको भरपाई गर्दछ।

पौराणिक शास्त्रका अनुसार, तिथि श्राद्ध गर्ने समय छुटेको वा कुनै कारणले गर्दा तिथि श्राद्ध नगर्न सकेको भए पनि, सोह्र श्राद्ध गर्दा पितृ ऋणबाट मुक्ति मिल्छ। यो कर्म विधिपूर्वक गरिएमा पितृहरु प्रसन्न हुन्छन्, र उनीहरुको कृपा परिवारमा सधैंभरि रहन्छ भन्ने विश्वास छ। सोह्र श्राद्ध गर्दा कुनै निश्चित दिनको पर्खाइ आवश्यक हुँदैन; यसले पितृको मृत्युतिथिको अनिवार्यता हटाउँछ र १६ दिनको अवधिमा जुनसुकै दिन पनि श्रद्धा र नियमपूर्वक श्राद्ध गर्न सकिन्छ।

सोह्र श्राद्धको धार्मिक विधि र प्रक्रिया
सोह्र श्राद्ध गर्दा विशेष प्रक्रिया र विधिहरूको पालना गरिन्छ। यसमा पिण्डदान, तर्पण, ब्राह्मण भोजन, हवन आदिको विशेष महत्व हुन्छ। यो कर्मकाण्डमा श्राद्धकर्ताले पवित्रताको ख्याल राखेर, शुद्ध वस्त्र लगाएर र विशेष नियमहरूको पालना गर्दै श्राद्ध गर्नुपर्छ। पिण्डदान गर्दा दिवंगत आत्माको आत्मा शान्ति र मोक्ष प्राप्त होस् भन्ने कामना गरिन्छ। हवन र तर्पणले पितृहरु सन्तुष्ट हुने विश्वास छ।

श्राद्धका दिन ब्राह्मण भोजन गराउनु महत्वपूर्ण मानिन्छ। ब्राह्मणलाई भोजन गराउनु भनेको पितृलाई भोजन गराउनु बराबर ठानिन्छ। श्राद्ध गर्दा ब्राह्मण वा गरिबलाई दान दिनु पनि शुभ मानिन्छ, र यसले पितृको आत्मा प्रसन्न हुने धार्मिक धारणा छ।

पितृको कृपा र श्राद्धको महत्व
धार्मिक शास्त्रका अनुसार, पितृको कृपा प्राप्त गर्नका लागि श्राद्ध अनिवार्य मानिन्छ। श्राद्ध नगर्दा पितृहरु क्रुद्ध हुन्छन् र परिवारमा कष्ट, रोग र अशान्ति फैलिन्छ भन्ने मान्यता छ। यसैले, तिथि श्राद्ध गरिन सकेको भए पनि नभए पनि, पितृपक्षमा गरिने सोह्र श्राद्धले पितृ ऋणबाट मुक्ति मिल्छ र पितृहरुको आशीर्वाद प्राप्त हुन्छ।

श्राद्ध गर्दा श्रद्धा, भक्ति र सच्चा मनले गर्नुपर्छ। श्राद्ध कर्मले पितृहरुको आत्मा मात्र होइन, श्राद्धकर्तालाई पनि मानसिक शान्ति र आत्मिक सन्तुष्टि प्राप्त हुन्छ। यो परम्परा युगौं देखि चलिआएको छ र परिवार र समाजमा पितृको स्थानलाई विशेष सम्मान र आदर गर्ने संस्कारका रूपमा स्थापित भएको छ।

तसर्थ, तिथि श्राद्ध नगरेको अवस्थामा सोह्र श्राद्ध गर्न कुनै धार्मिक बाधा हुँदैन। सोह्र श्राद्धले तिथि श्राद्ध नगरेको भरपाई गर्दछ र पितृको आत्मा शान्त रहन्छ। यो श्राद्ध पितृको कृपा प्राप्त गर्ने विशेष अवसर हो, र यसले परिवारमा शान्ति, सुख, समृद्धि र कल्याणको बाटो खोल्छ।